
اهمیت گرمی و سردی غذاها
در واقع اخلاط چهارگانه شامل سودا، بلغم، خون و صفرا هستند و خصوصیات آنها مزاج افراد را میسازد. چهار مزاج مرکب داریم که دو صفت گرمی و سردی در آنها غالب و دو صفت دیگر یعنی خشکی و تری مغلوب است. اگر اخلاط چهارگانه به تعادل در بدن وجود داشته باشد و هیچکدام بر دیگری غلبه نکند مزاج معتدل حاصل خواهد شد.
سعدی در بیتی این مطلب را به صورتی زیبا بیان نموده است:
چهار طبع مخالف سرکش چند روزی بودند با هم خوش
چون یکی از این چهار شد غالب جان شیرین برآید از قالب
دو خلط اصلی یعنی بلغم و سودا خاصیت اسیدی داشته و افرادی که این دو خلط در آنها غالب باشد طبع سرد دارند، ولی دوتای دیگر یعنی خون و صفرا حالت قلیایی داشته و در اثر وجود آنها طبع گرم حاصل میشود.
طبع سرد
اکثریت افراد از طبع سرد برخوردار هستند. اغلب آنها سفیدپوست هستند و در هوای سرد به راحتی گرم نمیشوند و سرما تا مدت زیادی در بدن آنها باقی میماند. میل زیادی به خواب داشته و عموماً سُست هستند. افراد خونسردی بوده و معمولاً عصبی نمیشوند. درونگرا هستند و احساسات خود را کمتر بروز میدهند. موی سر آنها تمایل به ریزش داشته و زود سفید میشود. چون سیستم سردی در آنها فعال است، اسیدیته خون آنها بیشتر میباشد، در نتیجه ابتلا به بیماریهای اتوایمیون نظیر MS و پارکینسون در آنها شایعتر است. سستی، ناتوانی، کمبود انرژی و ضعف در این افراد شایع است. نبض آنها آرام بوده و رگها باریک است.
طبع گرم
افرادی که دارای طبع گرم هستند، خوشبرخورد و خوشروتر هستند، اما زود عصبی میشوند. همیشه احساس گرما میکنند و زود داغ میشوند. در صورت زیادهروی در مصرف شیرینیجات دچار جوش و خارش بدن میشوند و تمایل به مصرف آب در آنها بیشتر است. تعداد این افراد از دسته اول کمتر است. بدن آنها در هوای سرد به راحتی گرم میشود، اما خنک شدن آنها در هوای گرم به راحتی قابل انجام نیست.
این افراد پرانرژی، برونگرا و فعال هستند و احساسات خود را سریع بروز میدهند. امروزه از لحاظ علمی ثابت شده است غذاهای گرم بر سیستم اعصاب سمپاتیک تأثیر گذاشته و غذاهای سرد سیستم پاراسمپاتیک را فعال میکنند. همانطور که میدانید سیستم سمپاتیک همراه با افزایش ضربان قلب و پرخون شدن اندامها بوده و خاصیت تحریککننده و فعالکننده بر اغلب اندامها دارد.
گرمی و سردی از نظر متخصصان
طبق نظر دکتر رضایی زاده (متخصص طب سنتی)، غذاهای مناسب برای افراد گرممزاج، استفاده از مقادیر مساوی میوهجات یا سبزیجات و گوشت است. غذاهای دریایی نیز برای آنها مفید است. همچنین این افراد باید از غذاهای با فیبر بالا استفاده کنند تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشند. افراد سردمزاج باید تا حد امکان روزانه ۲ وعده غذا میل کنند، زیرا توانایی دستگاه گوارش آنها کم است و لازم است حدود ۱۰ ساعت بین دو وعده غذاییشان فاصله بیفتد.
اگر در بین وعدههای غذایی احساس گرسنگی کردند مقدار کمی میوه مثل سیب، گلابی و یا سالاد همراه روغن زیتون و پودر آویشن میل کنند. در زمستان و شبها باید از مصرف غذاهای سردیبخش خودداری کنند.
افرادی که دارای طبع گرم هستند، خوشبرخورد و خوشروتر هستند، اما زود عصبی میشوند. همیشه احساس گرما میکنند و زود داغ میشوند. در صورت زیادهروی در مصرف شیرینیجات دچار جوش و خارش بدن میشوند و تمایل به مصرف آب در آنها بیشتر است.
البته وی معتقد است برای توصیه یا پرهیز دادن از خوراکیها عوامل زیادی نظیر مزاج شخصی، محل زندگی، سن، جنس، شغل و… همگی باید در نظر گرفته شوند و خصوصاً زمانی که مشکلی برای فرد پیش نیامده، افراط در مصرف یا سختگیری غیرمنطقی در پرهیز از خوراکیها اشتباه است.
گرمی و سردی از نظر ائمه
امام صادق (ع) در کتاب توحید مفضل، هنگام رسیدن میوهها را با زمان احتیاج بدن هماهنگ دانسته و خوردن میوههای غیر فصلی را مضر میداند، چون فصول سال نیز طبع سرد و گرم دارند (بهار و تابستان: گرم، پاییز و زمستان: سرد). این مطلب و هزاران حدیث دیگر از امامان در کتابهایی نظیر طبالرضا و طبالصادق به رابطه بین بدن انسان و خوراکیها دلالت دارد که متأسفانه تشخیص طبع و مزاج افراد، امروزه در نظر گرفته نمیشود و برای افراد مختلف یک داروی خاص تجویز میگردد که نتیجه آن در برخی مثبت و در برخی بیفایده است. برای اینکه ابتدا باید راز درون هر فرد (طبع) را شناسایی و سپس نسخه تجویز نماییم.
طب سنتی در باور ما نیز نقش بسته است، به طوری که غذاهایی مانند آش رشته، حلیم، شلهزرد و کشک بادمجان با افزودنیهایی نظیر دارچین و نعنا میل میشوند، یا اینکه میگویند کلهپاچه از کافور هم سردتر است و با دارچین سرو میگردد و یا هنگام مصرف هندوانه، گوجه سبز، باقلا و یا ماست که با سوءهاضمه همراه شوند مصرف چای زنجفیل یا عرق نعنا و نبات توصیه میگردد.
حدیثی از امام صادق(ع)
در خاتمه به حدیثی از امام صادق (ع) اشاره میکنیم که میفرمایند: «ما سردی (اسید) را به گرمی (باز) و گرمی را به سردی و تری را با خشکی و خشکی را با تری درمان میکنیم و کار را یکسره به خدا واگذار میکنیم».